Qiymətli Kağızlar üzrə Beynəlxalq Komissiyalar Təşkilatı
Qiymətli Kağızlar üzrə Beynəlxalq Komissiyalar Təşkilatı (ing. International Organization of Securities Commissions, IOSCO) — milli qiymətli kağızlar bazarı tənzimləyicilərini birləşdirən beynəlxalq maliyyə institutu. Təşkilatın mərkəzi ofisi İspaniyanın Madrid şəhərində yerləşir.
Təşkilat 1974-cü ildə Amerikanın Qiymətli Kağızlar Komissiyaları arasında əməkdaşlığı stimullaşdırmaq məqsədilə qurulmuşdur.
Daha sonra, 1983-cü ildə regional bir beynəlxalq təşkilatdan dünya beynəlxalq bir təşkilata çevrildi. Bu qərar Ekvadorun Kito şəhərində keçirilən bir konfransda qəbul edildi. 1986-cı ildə milli qiymətli kağızlar komissiyalarının investorlar hüquqlarının qorunması və qiymətli kağızlarla ticarət edən vasitəçilərin və gələcək müqavilələri alqı-satqısı edən vasitəçilərin fəaliyyətinin izlənilməsində təşkilat daxilində kömək göstərilməsinə dair bir qərar qəbul edildi.
Beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafındakı növbəti addım 1987-ci ildə bir texniki komitənin yaradılması idi. Bu komitənin əsas vəzifələri bunlardır:
Milli qiymətli kağızlar və fyuçers bazarlarının hüquqi tənzimlənməsi sahəsində yaranan problemlərin öyrənilməsi;
Nəticələrin ümumiləşdirilməsi və icmalların yekunlaşdırılması;
Hüquqi tənzimləmə problemlərinin həllinə kömək edəcək tədbirlər təkliflərinin hazırlanması.
Komitə iş hesabatları, mühasibat uçotu, təkrar qiymətli kağızlar və fyuçers bazarlarının tənzimlənməsi, vasitəçilik fəaliyyətinin tənzimlənməsi və icra və uyğunluq mexanizmləri və məlumat mübadiləsi üzrə beynəlxalq standartları araşdırır.
Qiymətli kağızlar
Qiymətli kağız — müəyyənləşdirilmiş formaya riayət edilməklə hər hansı hüququ təsdiqləyən elə bir sənəddir ki, həmin hüquq bu sənəd olmadan həyata keçirilə və başqa şəxsə verilə bilməz.
Qiymətli kağızlar, pul və yaxud əmtəə sənədləridir, onların sahibinə mülk hüquqları verilir və müəyyən pul məbləğlərinin, gəlirlərin alınmasına hüquq verir. Pullu qiymətli kağızlara — istiqraz vərəqələrini, vekselləri, pul çeklərini aid etmək olar. Əmtəə qiymətli kağızlara — onların sahiblərinin maddi, mülkiyyət hüquqlarını təsbit edən konosamentlər (əmtəə fakturaları), anbar vəsiqələri aiddir. Qiymətli kağızların arasında xüsusi yeri səhmlər tutur, onlar istər pul istərsə də mülk hüquqlarını əks etdirir. Qiymətli kağızlar alqı-satqı obyekti ola bilər.
Qiymətli kağız forması və rekvizitləri qanunvericiliklə müəyyənləşən və hər hansı hüququ təsdiq və təsbit edən sənəddir.
Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 987.1-ci maddəsində qiymətli kağız anlayışı aşağıdakı kimi verilmişdir:"Qiymətli kağız müəyyənləşdirilmiş formaya riayət olunmaqla hər hansı hüququ təsdiqləyən elə bir sənəddir ki, həmin hüquq bu sənəd olmadan nə həyata keçirilə bilər, nə də başqa şəxsə verilə bilər. Qiymətli kağız başqasına verildikdə onun təsdiqlədiyi bütün hüquqlar da keçir." ABŞ-nin Vahid Ticarət Kodeksində qiymətli kağızlara aşağıdakı anlayış verilir:
Qiymətli kağızlar (securities) – pul kapitalını cəlb etmək üçün silsiləvi olaraq buraxılan qiymətli kağızlardır, yəni: səhm, istiqraz, dövlətin borc öhdəlikləri və onlardan törəyən sənədlərdir (klassik opsionlar, varrant, üstünlük hüququ və s.).
Qiymətli kağızları iki böyük qrupa ayırmaq olar; birinci dərəcəli əsas qiymətli kağızlar, ikinci dərəcəli törəmə qiymətli kağızlar.
Qiymətli kağızlar üzrə Beynəlxalq Kredit Assosiasiyası
Qiymətli kağızlar üzrə Beynəlxalq Kredit Assosiasiyası (ing. The International Securities Lending Association, qıs. ISLA) — qiymətli kağızların kreditləşdirilməsi sənayesi iştirakçılarının ümumi maraqlarını təmsil etmək üçün 1989-cu ildə yaradılmış ticarət birliyidir.
ISLA bazar və prudensial tənzimləmə rejimləri və investorların müdafiəsi kimi məsələlərdə Avropa üzrə tənzimləyicilərlə sıx əməkdaşlıq edir. Birləşmiş Krallıqda assosiasiya İngiltərə Bankının sədrliyi ilə bazar praktikantları komitəsi olan Qiymətli Kağızların Kreditləşdirilməsi Komitəsində nümayəndəliyə malikdir.
ISLA bir sıra əsas bazar təşəbbüslərinə, o cümlədən Böyük Britaniyanın Pul Bazarları Məcəlləsinin və standart kredit müqaviləsi, Qlobal Qiymətli Kağızlar Kredit Müqaviləsi (GMSLA) işlənib hazırlanmasına töhfə vermişdir.
ISLA-nın sığorta şirkətləri, pensiya fondları, aktiv menecerləri, banklar və kastodian bankları da daxil olmaqla 4000-dən çox müştərini təmsil edən 140-dan çox üzvü var. ISLA üzvlərinin əksəriyyəti Birləşmiş Krallıqda və ya Avropada yerləşir, baxmayaraq ki, ABŞ və Uzaq Şərqdə sənaye iştirakçılarının sayı artmaqdadır. Borcalan olmayan üzvlərə 2004-cü ilin sentyabrından etibarən ISLA-ya qoşulmağa icazə verilib.
Endryu Dayson 2013-cü ildə ISLA-ya qoşulub və 2016-cı ilin ortalarında baş direktor vəzifəsini icra edib.
Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi
Azərbaycan Respublikası Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi — Azərbaycan Respublikasının qiymətli kağızlar bazarında vahid dövlət siyasətinin formalaşmasında iştirak və bu siyasətin həyata keçirilməsini, habelə qiymətli kağızlar bazarının və onun infrastrukturunun inkişafını təmin edib. Qiymətli kağızların dövriyyədən çıxarılması və ləğv edilməsi qaydaları bu komitə tərəfindən müəyyən edilib.
1998-ci il 30 dekabr tarixində "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında" fərmanın imzalanması ilə Azərbaycan qiymətli kağızlar bazarının növbəti mərhələsi başlandı. İlk növbədə, Fərmana müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi yaradıldı.
QKDK öz fəaliyyət istiqamətlərinə uyğun olaraq qiymətli kağızlar bazarının tənzimlənməsi ilə bağlı normativ aktların qəbul edilməsi, qiymətli kağızların emissiyası və tədavülü, qiymətli kağızlar bazarı iştirakçılarının və investisiya fondlarının fəaliyyətləri, qiymətli kağızlarla rəsmiləşdirilmiş borc öhdəlikləri bazarı, müvafiq fəaliyyət növlərinin lisenziyalaşdırılmasının həyata keçirilməsi, lotereyaların təşkili və keçirilməsi, qiymətli kağızlar bazarında investorların və qiymətli kağızlar bazarının iştirakçılarının hüquqlarının müdafiəsi, sağlam rəqabət mühitinin yaradılması üzrə dövlət tənzimlənməsini və nəzarətini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı idi.
Qiymətli kağızlar bazarının fəaliyyəti və tənzimlənməsinə dair hüquqi normativ baza təkmilləşdirildi. Mülki Məcəlləyə müvafiq əlavə və dəyişiklər edilməklə yeni nəsil baza qanunvericiliyi qəbul edildi. Mülki Məcəllə ilə müəyyən edilmiş hüquqi çərçivənin tətbiqi məqsədilə bir sıra qanunaltı normativ sənədlər qəbul edilib.
3 fevral 2016-cı ildə ləğv edilib.
Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının yaranması XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir və ilk səhmlər 1913-cü ildə Bakı Tacir Bankının nizamnaməsi təsdiq edildikdən sonra buraxılmışdır.
Adsız qiymətli kağızlar
Adsız qiymətli kağızlar — qiymətli kağız o halda adsız sayılır ki, ona əsasən borclu öhdəliyi bu qiymətli kağızı təqdim edən istənilən şəxsə icra etməyi öz üzərinə götürür. [mənbə göstərin]
Adsız qiymətli kağız - Sahibi haqqında heç bir yerdə qeydiyyat aparılmayan qiymətli kağızlar. Bu qiymətli kağızlar üzrə sahiblik hüququ müvafiq sertifikatı təqdim edən şəxsə aiddir. Anonimliyini saxlamaq istəyən investorlar üçün maraqlıdır. (Mülki Məcəllə Komentariyası)
Adsız səhmlər - Sahibi haqqında heç bir yerdə qeydiyyat aparılmayan səhmlər. Bu səhmlər üzrə sahiblik hüququ müvafiq sertifikata malik olan şəxsə aiddir.
Listinq (qiymətli kağızlar)
Listinq (ing. list — siyahı) — qiymətli kağızların birja siyahısına daxil edilməsi (birja ticarətinə buraxılmış qiymətli kağızların siyahısı), qiymətli kağızların birja tərəfindən müəyyən edilmiş şərtlərə və tələblərə uyğunluğunun monitorinqi prosedurlarının məcmusu. Siyahıya tez-tez mübadilə siyahısının özü deyilir.
Qiymətli kağızlar sənədlərin yoxlanılmasından və qiymətli kağızın birinci və ya ikinci səviyyəli kotirovka vərəqəsinə daxil edilməsindən sonra listinq prosedurundan keçmiş kimi tanınır.
Siyahıya salınma proseduru aşağıdakı addımları əhatə edir:
qiymətli kağızların listinqinə və ikinci səviyyəli kotirovka vərəqəsinə daxil edilməsi qaydası haqqında arayış, habelə listinqdə olmayan qiymətli kağızların ticarət təşkilatçısı vasitəsilə dövriyyəyə buraxılması haqqında ərizə. Qiymətli kağızların listinqi və onların birinci səviyyəli kotirovka vərəqəsinə daxil edilməsi qaydası haqqında ərizə yalnız həmin qiymətli kağızların emitenti tərəfindən verilə bilər.
Ekspert qiymətləndirməsi üçün birja ilə müqavilənin bağlanması.
Emitentin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə təsir göstərən mühüm faktlar haqqında məlumatın açıqlanması.
Emitentin gəlirliliyi, likvidlik əmsalları və s. kimi göstəricilər əsasında qiymətli kağızların ekspertizasının aparılması.
Qiymətli kağızlar bazarı
Qiymətli kağızlar bazarı, fond bazarı (ing. securities market, ing. stock market, ing. equity market) — iştirakçıları arasında qiymətli kağızların buraxılması və dövriyyəsi ilə əlaqəli iqtisadi münasibətlər məcmusu.
Qiymətli kağızlar bazarının tarixi bir neçə əsrdir. Onun meydana gəlməsi çox vaxt 15–16-cı əsrlərdə dövlət qiymətli kağızları bazarının yaranması ilə əlaqələndirilir. Bu dövrdə dövlət ehtiyacları üçün vəsait çatışmazlığını ödəmək üçün lazım olan əlavə vəsait cəlb etmək üçün dövlətlər həm daxili, həm də xaricdə qiymətli kağızlar buraxmağa və yerləşdirməyə başladılar. Məsələn, 1556-cı ildə dövlət qiymətli kağızlarının yerləşdirilməsi üzrə əməliyyatların aparıldığı Antverpendə birja quruldu. XVI əsrin əvvəllərində. ticarətin təkamülü birjaların meydana çıxmasına səbəb oldu.
Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi (Azərbaycan)
Azərbaycan Respublikası Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi — Azərbaycan Respublikasının qiymətli kağızlar bazarında vahid dövlət siyasətinin formalaşmasında iştirak və bu siyasətin həyata keçirilməsini, habelə qiymətli kağızlar bazarının və onun infrastrukturunun inkişafını təmin edib. Qiymətli kağızların dövriyyədən çıxarılması və ləğv edilməsi qaydaları bu komitə tərəfindən müəyyən edilib.
1998-ci il 30 dekabr tarixində "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında" fərmanın imzalanması ilə Azərbaycan qiymətli kağızlar bazarının növbəti mərhələsi başlandı. İlk növbədə, Fərmana müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi yaradıldı.
QKDK öz fəaliyyət istiqamətlərinə uyğun olaraq qiymətli kağızlar bazarının tənzimlənməsi ilə bağlı normativ aktların qəbul edilməsi, qiymətli kağızların emissiyası və tədavülü, qiymətli kağızlar bazarı iştirakçılarının və investisiya fondlarının fəaliyyətləri, qiymətli kağızlarla rəsmiləşdirilmiş borc öhdəlikləri bazarı, müvafiq fəaliyyət növlərinin lisenziyalaşdırılmasının həyata keçirilməsi, lotereyaların təşkili və keçirilməsi, qiymətli kağızlar bazarında investorların və qiymətli kağızlar bazarının iştirakçılarının hüquqlarının müdafiəsi, sağlam rəqabət mühitinin yaradılması üzrə dövlət tənzimlənməsini və nəzarətini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı idi.
Qiymətli kağızlar bazarının fəaliyyəti və tənzimlənməsinə dair hüquqi normativ baza təkmilləşdirildi. Mülki Məcəlləyə müvafiq əlavə və dəyişiklər edilməklə yeni nəsil baza qanunvericiliyi qəbul edildi. Mülki Məcəllə ilə müəyyən edilmiş hüquqi çərçivənin tətbiqi məqsədilə bir sıra qanunaltı normativ sənədlər qəbul edilib.
3 fevral 2016-cı ildə ləğv edilib.
Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının yaranması XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir və ilk səhmlər 1913-cü ildə Bakı Tacir Bankının nizamnaməsi təsdiq edildikdən sonra buraxılmışdır.
Qiymətli kağızlar bazarında manipulyasiyalar
Qiymətli kağızlar bazarında qiymətlərlə manipulyasiya qiymətli kağızlar bazarının stabilliyinin pozulmasına səbəb ola bilən, qiymətli kağızlar bazarının iştirakçılarının qiymətli kağızlarla əqdlər üzrə qiymətli kağızların bazar qiymətinin hər hansı bir üsulla əvvəlcədən razılaşdırılmış, qəsdən edilmiş əməllər ilə süni olaraq dəyişdirilməsidir.
Bağlanma anında qiymət qoyuluşu (Marking the close). Qiymətli kağızların bağlanış qiymətini (törəmə maliyyə alətlərinin isə müqavilə müddətinin son günündə) dəyişmək üçün bazarın bağlanma anına yaxın onların qəsdən alınması/satılması.
Qiymətli kağızların kütləvi təklifindən sonra sövdələşmə aparmaq (Colluding in the after market of an İPO).Bu hal, xüsusilə, qiymətli kağızların ticarəti başlayan kimi müşahidə olunur. İlkin kütləvi təklif zamanı səhmlərini yerləşdirmiş tərəflər qiymətli kağızların qiymətini süni olaraq qaldıraraq digər investorların marağını artırmaq və sonradan öz səhmlərini istədikləri qiymətə satmaq məqsədilə, ticarət başlayan kimi əlavə səhmləri almaq haqqında gizli razılığa gəlirlər.
Qanunsuz sıxışdırma (Abusive squeeze). Manipulyasiyanın bu növü, maliyyə aktivlərinin və/yaxud “derivativ” müqavilələrin əsasını təşkil edən məhsulların təklifi, tələbatı və ya çatdırılma mexanizmləri üzərində nəzərə çarpacaq təsiri olan, qiymətləri ciddi surətdə təhrif etmək (və digərlərinin öz öhdəliklərini yerinə yetirmələri üçün məhsulu bu qiymətə çatdırmaq, qəbul etmək və ya təxirə salmağa məcbur etmək) məqsədini güdən dominant tərəfə və ya tərəflərə aiddir (Qeyd etmək lazımdır ki, tələb və təklifin müvafiq nisbəti bazarda gərginlik yarada bilər. Lakin bu, özü-özlüyündə bazarda manipulyasiya hesab edilə bilməz. Həmçinin məhsulun təklifi üzərində nəzərə çarpacaq nəzarət, özü-özlüyündə manipulyasiya hesab edilməməlidir
Qiymət üzrə minimal səviyyənin yaradılması (Creation of a floor in the price pattern). Bu addımlar adətən emitentlər və ya onlara nəzarət edən digər təşkilatlar tərəfindən atılır və bu zaman, əqdlər və sifarişlər elə üsulla keçirilir ki, səhmin qiymətinin müəyyən səviyyədən aşağı düşməsinin qarşısını alan maneələr yaradılsən.
İkinci qiymətli kağızlar bazarı
İkinci qiymətli kağızlar bazarı — qiymətli kağızların alınıb satıldığı bazardır. Bu bazar artıq emitent üçün yeni maliyyə mənbələri yığmır, yalnız sonrakı investorlar arasında mənbələri yenidən bölüşdürür.
Yenidən satma mexanizmi olaraq, investorlara sərbəst qiymətli kağızları alqı-satqı imkanı verir. İkincili bazar və ya onun zəif təşkilatı olmadığı təqdirdə, qiymətli kağızların sonrakı satışı qeyri-mümkün və ya çətin olardı, bu da investorları qiymətli kağızların hamısını və ya bir hissəsini almaqdan çəkindirəcəkdir. Nəticədə, cəmiyyət itirən tərəfdə qalacaqdı, çünki bir çoxu, xüsusən də ən yeni təşəbbüslər lazımi maddi dəstəyi almayacaqdı.
Təkrar qiymətli kağızlar bazarı mübadilə (mütəşəkkil) və qeyri-mübadilədir (mütəşəkkil deyil).
birja qiymətli kağızlar bazarı qiymətli kağızların dövriyyəsi sahəsində peşəkar iştirakçılar tərəfindən təşkil olunan və iştirakçılarının bir yerdə, eyni zamanda ticarət üçün birləşməsi ilə xarakterizə olunan bir bazardır. Pul kapitalının hərəkətinə xidmət edən mütəşəkkil, müntəzəm fəaliyyət göstərən bir bazardır. Bu bazar növü, nizamnamə kapitalının real işləmə səviyyəsini əks etdirən qiymətli kağızlara tələb və təklifi, onların balansını birja qiymətləri hesabına cəmləşdirməyə imkan verir.
birjadan kənar qiymətli kağızlar bazarı, təşkilatçı olmadığı təqdirdə və ticarətin tək bir vaxtı və yeri olan bazar iştirakçıları arasında həyata keçirilən iqtisadi münasibətlər sistemidir.
İlkin qiymətli kağızlar bazarı
İlkin qiymətli kağızlar bazarı — ilk buraxılmış qiymətli kağızların yerləşdirildiyi bazardır.
Əslində, ilkin bazar səhmlərin və ya istiqrazların buraxıldıqdan dərhal sonra yerləşdirildiyi birjadır — mallar buraya birbaşa istehsalçıdan gəlir.
İlkin qiymətli kağızlar bazarının əsas funksiyaları bunlardır:
buraxılışın təşkili;
yerləşdirmə və uçot;
tələb və təklif arasında balansın saxlanması.
Alıcılar satınalmaları necə ləğv edəcəklərinə qərar verə bilərlər: dividendlər üçün saxlayın və ya mənfəət üçün yenidən satın. Eyni zamanda, səhmlərin ilkin bölgüsü heç vaxt yekun deyil, əslində bu, kapitalın sonrakı hərəkəti üçün yalnız başlanğıcdır. Əksər investorlar öz əmanətlərində dinamik artımda maraqlı olduqlarından, gec-tez bütün aktivlər ikinci dərəcəli ticarət mərtəbələrində başa çatır. Yeni buraxılmış qiymətli kağızları almış istənilən birja üzvü onları hərraca çıxarmaq hüququna malikdir (emitentin satış üçün xüsusi şərtlər müəyyən etdiyi hallar istisna olmaqla).
İlkin yerləşdirmənin iki növü mövcuddur — özəl və ictimai.
Şəxsi yerləşdirmə (ing. private placement).
Azərbaycan Respublikası Qiymətli Kağızlar Üzrə Dövlət Komitəsi
Azərbaycan Respublikası Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi — Azərbaycan Respublikasının qiymətli kağızlar bazarında vahid dövlət siyasətinin formalaşmasında iştirak və bu siyasətin həyata keçirilməsini, habelə qiymətli kağızlar bazarının və onun infrastrukturunun inkişafını təmin edib. Qiymətli kağızların dövriyyədən çıxarılması və ləğv edilməsi qaydaları bu komitə tərəfindən müəyyən edilib.
1998-ci il 30 dekabr tarixində "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında" fərmanın imzalanması ilə Azərbaycan qiymətli kağızlar bazarının növbəti mərhələsi başlandı. İlk növbədə, Fərmana müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi yaradıldı.
QKDK öz fəaliyyət istiqamətlərinə uyğun olaraq qiymətli kağızlar bazarının tənzimlənməsi ilə bağlı normativ aktların qəbul edilməsi, qiymətli kağızların emissiyası və tədavülü, qiymətli kağızlar bazarı iştirakçılarının və investisiya fondlarının fəaliyyətləri, qiymətli kağızlarla rəsmiləşdirilmiş borc öhdəlikləri bazarı, müvafiq fəaliyyət növlərinin lisenziyalaşdırılmasının həyata keçirilməsi, lotereyaların təşkili və keçirilməsi, qiymətli kağızlar bazarında investorların və qiymətli kağızlar bazarının iştirakçılarının hüquqlarının müdafiəsi, sağlam rəqabət mühitinin yaradılması üzrə dövlət tənzimlənməsini və nəzarətini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı idi.
Qiymətli kağızlar bazarının fəaliyyəti və tənzimlənməsinə dair hüquqi normativ baza təkmilləşdirildi. Mülki Məcəlləyə müvafiq əlavə və dəyişiklər edilməklə yeni nəsil baza qanunvericiliyi qəbul edildi. Mülki Məcəllə ilə müəyyən edilmiş hüquqi çərçivənin tətbiqi məqsədilə bir sıra qanunaltı normativ sənədlər qəbul edilib.
3 fevral 2016-cı ildə ləğv edilib.
== Tarixi ==
Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının yaranması XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir və ilk səhmlər 1913-cü ildə Bakı Tacir Bankının nizamnaməsi təsdiq edildikdən sonra buraxılmışdır.
Aktivlərlə təmin edilmiş qiymətli kağızlar
Aktivlərlə təmin edilmiş qiymətli kağızlar — dəyəri və ödənişləri müvafiq əsas aktivlər hesabına formalaşan qiymətli kağızlar. Qiymətli kağızların bu formaları adətən avtomobil kreditləri və kredit kartı ödənişləri kimi kiçik və qeyri-likvid aktivlərin sekuritləşdirilməsi yolu ilə yaradılır. İnvestorlar üçün bu cür qiymətli kağızlar korporativ borc alətlərinə investisiya yatırmağa alternativ hesab olunur.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Ежегодник: Энциклопедия российской секьюритизации
Финансовый глоссарий: ипотека и секьюритизация (Moody's Investors Service. 2007. Glossary of mortgage finance and secularization terms (Russian). World Bank Glossary)
Федеральный закон "Об ипотечных ценных бумагах" от 11.11.2003 N 152-ФЗ
Jason H. P. Kravitt, Securitization of Financial Assets, Second Edition, Aspen Publishers, New York, New York, 2005.
Steven L. Schwarcz, Structured Finance A Guide to the Fundamentals of Asset Securitization, November 1990, Second Printing, Practicing Law Institute.
McLean, Bethany (2007). «Asset Backed Securities: The Dangers of Investing in Subprime Debt», Fortune.
Beynəlxalq Bakalavriat Təşkilatı
International Baccalaureate Organization (IBO ing. Beynəlxalq Bakalavriat Təşkilatı və ya IB; digər rəsmi dillərdə: fr. Organisation du baccalauréat international və ya BI; isp. Organización del Bachillerato Internacional və ya OBI) — 1968-ci ilində əsası qoyulmuş, Cenevrə qərargahı ilə, beynəlxalq təhsil vəqfi. IB sistemində 3-19 yaş arasında şagirdlər üçün dörd təhsil proqramı var.
== Proqramlar ==
=== Diplom Proqramı ===
Diplom Proqramı (ing. Diploma Programme; abbr. IBDP) 16-19 yaşlı şagirdlər üçün iki illik təhsil proqramıdır. Bu günümüzdə IBDP ingilis, fransız və ispan dillərdə tədris edilir. Əvvəldən bütün fənlər ancaq ingilis və fransız dillərdə aparılırdılar.
Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı
Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı (BDT) (ing. International Maritime Organization — IMO)- BMT-nin ixtisaslaşmış müəsisəsi, ticarət gəmiçiliyinin inkişafında və dəniz hüququnun unifikasiya edilməsində hökumətlərin əməkdaşlığını həyata keçirən beynəlxalq hökumətlərarası təşkilat.
1948-ci ildə Cenevrədə BMT-nin dəniz konfransında təsis edilmişdir. 1958-ci ildə "Hökumətlərarası dəniz məsləhətləşmə təşkilatı" (İMKO) adı ilə fəaliyyətə başlamışdır. 1982-ci ildən Beynəlxalq Dəniz Təşkilatı adlanır. Üzv dövlətlərin sayı- 170.
BDT-nin rəsmi məqsədi beynəlxalq ticarət gəmiçiliyinə aid istənilən texniki məsələlərdə hökumət tənzimlənməsi və praktika sahəsində hökumətlərin əməkdaşlığını təmin etmək, dənizdə təhlükəsizlik, gəmiçiliyin səmərəliliyi , dənizin gəmilər vasitəsilə çirklənməsinin qarşısının alınması və bu cür çirklənməyə qarşı mübarizə məsələlərində mümkün qədər praktiki baxımdan maksimal normaların hamılıqla qəbul edilməsini təqdir etmək və buna şərait yaratmaq, təşkilatın məqsədilə əlaqədar inzibati və hüquqi məsələləri nəzərdən keçirməkdir.
BDT 50-dən artıq beynəlxalq sənəd, o cümlədən dənizdə insanların həyatının qorunması, dənizçilərin hazırlanması, dəniz gəmiçiliyinin təhlükəsizliyinə zidd olan qanunsuz hallara qarşı mübarizə, gəmilərin dənizdə toqquşmasının qarşısının alınması üçün beynəlxalq qaydalar, yüklərin markalanması, dənizdə axtarış və xilasetmə məsələlərinə, dənizlərin neftlə çirkləmnməsindən dəyən zərərə görə mülki məsuliyyət, gəmilərin ölçülməsi və başqa məsələlərə dair konvensiyalar qəbul edilmişdir.
Konvensiyalardan əlavə, BDT-nin assambleyası , Dənizdə Təhlükəsizlik Komitəsi, Dəniz Mühitinin Qorunması Komitəsi üzv dövlətlər üçün gəmilərin dənizdə üzməsi məsələlərinə dair məcburi olmayan tövsiyələr, məcəllələr və sənədlər qəbul edir.
== BDT-nin rəhbər orqanları ==
BDT-nin rəhbər orqanları assambleya, şura, Dənizdə Təhlükəsizlik Komitəsi, Hüquq Komitəsi, Dəniz Mühitinin Qorunması Komitəsi, Texniki Əməkdaşlıq Komitəsi, Formal Qaydaların Sadələşdirilməsi Komitəsi və katiblikdir.
Beynəlxalq Hidroqrafiya Təşkilatı
Beynəlxalq Hidroqrafiya Təşkilatı (ingiliscə International Hydrographic Organization) — üzv-dövlətlərinin hidroqrafik fəaliyyətlərinin koordinasiyası məqsədilə 1921-ci ildə yaradılmış beynəlxalq təşkilat. İlkin dövrdə "Beynəlxalq Hidroqrafik Büro" (ingiliscə International Hydrographic Bureau) adlanırdı.
Mənzil qərərgahı Monakoda yerləşir.
Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı
Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı (IOM) hökumətlərə və miqrantlara miqrasiya ilə bağlı xidmətlər və məsləhətlər verən Birləşmiş Millətlər Təşkilatıdır. , o cümlədən məcburi köçkünlər, qaçqınlar və işçi miqrantlar.
BMqT 1951-ci ildə Avropa Miqrasiya üzrə Hökumətlərarası Komitə (ICEM) kimi İkinci Dünya Müharibəsi zamanı məcburi köçkün insanların məskunlaşmasına kömək etmək məqsədilə yaradılmışdır. 2016-cı ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatına çevrildi.
Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı BMT-nin miqrasiya sahəsində fəaliyyət göstərən əsas agentliyidir. BMqT hökumətlərə və miqrantlara xidmətlər və məsləhətlər verməklə humanist və nizamlı miqrasiyanı təşviq edir.
BMqT miqrasiya idarəçiliyinin dörd geniş sahəsində işləyir: miqrasiya və inkişaf, miqrasiyanın asanlaşdırılması, miqrasiyanın tənzimlənməsi və məcburi miqrasiyanın həlli.
== Tarix ==
BMqT 1951-ci ildə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Qərbi Avropanın xaos və yerdəyişməsi nəticəsində yaranıb. O, ilk olaraq Avropadan Miqrantların Hərəkatı üzrə Müvəqqəti Hökumətlərarası Komitə (PICMME) kimi tanınırdı. Müharibə nəticəsində kökündən qovulmuş təxmini 11 milyon insan üçün köçürülmə ölkələrini müəyyən etməkdə Avropa hökumətlərinə kömək etmək səlahiyyəti olan BMqT 1950-ci illərdə bir milyona yaxın miqrant üçün nəqliyyat təşkil etdi.
Beynəlxalq Nansen Təşkilatı
Beynəlxalq Nansen təşkilatı (fr. Office international Nansen pour les Réfugiés) 1930-cu ildə Frityof Nansenin ölümündən sonra Millətlər Liqası tərəfindən yaradılmışdır və əsas məqsədi onun tərəfindən yaradılan pasport bürosu kimi qaçqınlara kömək etməkdir.
== Tarixi ==
1922-ci ildə Nobel mükafatına layiq görülən Nansen mükafat məbləğini qaçqınlara yardım üçün ayırdı və 1930-cu ilin mayında ölümünə qədər bu işi davam etdirdi. Onun ölümündən sonra Millətlər Liqası qaçqınların işilə məşğul olacaq Nansen təşkilatını yaratdı və təşkilat 1 aprel 1931-ci ildən Cenevrədə fəaliyyətə başladı. Təşkilatın əsas vəzifəsi qaçqınlara maddi yardım göstərmək və siyasi dəstək vermək idi. Yeni yaradılmış təşkilat bir sıra problemlərlə üz-üzə qaldı. Davam edən erməni — türk böhranı Nansen təşkiltını 50 minə yaxın insanı 1935-ci ilə qədər köçürməyə məcbur etdi, onlardan 40 mini Suriya və Livana, 10 mini isə İrəvana köçürüldü.
1933-cü ildə Almaniyada nasistlərin hakimiyyətə gəlməsilə Avropada da qaçqınlara bağlı vəziyyət çətinləşdi. Nasistlərin antisemit siyasəti kütləvi yəhudi qaçqınlarını ortaya çıxardı. 1935-ci ildə Saarın Almaniyaya verilməsindən sonra təşkilat oradan 4 minə yaxın qaçqının Paraqvaya keçməsinə yardım etdi.
Beynəlxalq sağlamlıq təşkilatı
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı — Səhiyyə təşkilatlarının beynəlxalq əlaqələrini təmin edən, dünya əhalisinin sağlamlığı ilə əlaqədar problemlərin həllinə çalışan BMT-nin ixtisaslaşmış qurumlarından biri.
1946-cı ildə Nyu-Yorkda keçirilən beynəlxalq səhiyyə konfransında yaradılmışdır. 7 aprel 1948-ci ildə təşkilatın nizamnaməsi qüvvəyə minminmişdir (həmim gün Ümumdünya Sağlamlıq Günü kimi qeyd olunur). Təşkilatın mənzil-qərargahı Cenevrədə yerləşir.
Üzv dövlətlərin sayı 190-dır. ÜST-nın əsas məqsədi "bütün dünyanı yüksək sağlamlıq həddinə çatdırmaqdır". ÜST-nın ali orqanı bütün üzv dövlətlərin iştirak etdiyi Ümumdünya Səhiyyə Assambleyasıdır. O, hər il çağırılır. Assembleya təşkilatın ümumi siyasətini, fəaliyyət istiqamətini müəyyənləşdirir, səhiyyə sahəsində proqramlar hazırlayır, İcraiyyə Şurasının və Baş direktorun hesabatlarını dinləyir, ÜST-nın büdcəsini müzakirə və qəbul edir.
Assambleyalararası dövrdə ÜST-nın fəaliyyətini Assambleya tərəfindən üç il müdətinə seçilən və 31 dövləti təmsil edən İcraiyyə Şurası həyata keçirir.
Beynəlxalq standartlaşdırma təşkilatı
Beynəlxalq standartlaşdırma təşkilatı - ISO (ing. International Organization for Standardization) — beynəlxalq təşkilat olub elektrik, elektronika və telekomunikasiya istisna olunmaqla bütün sahələr üzrə standartların hazırlanması ilə məşğuldur. ISO dövlətlərarası sahədə standartları təmin etmək məqsədilə 23 fevral 1947-ci ildə təsis olunmuşdur. Elektrik və elektronika üçün "Beynəlxalq elektrotexniki kommisiya - IEC", telekommunikasiya üzrə isə "Beynəlxalq rabitə birliyi - ITU" cavabdehdir. Bu üç təşkilat birlikdə "Dünya standart koperasiyasını -WSC (World Standards Cooperation) təşkil edirlər. ISO təşkilatına 157 ölkə üzv olmuşdur. İSO-nun rəsmi dili fransız və ingilis dilləridir. Eyni zamanda bu təşkilat standartların tərcümələrinə də məsuliyyət daşıyır.
== Tarixi haqqında ==
XX əsrin əvvəlində maşıntəmiri tərtibatların geniş tətbiqi, hissələrin böyük sayda hazırlanmasını sürətləndirməyi və qarşılıqlı əvəzolunmanın tətbiqini tələb edirdi. Qarşılıqlı əvəzolunma, ölçmə üsulları və oturtma sistemlərinin yaradılması ilə XX əsrin əvvəlində maşıntəmiri yeni mərhələyə qədəm qoyur.
Beynəlxalq Rotery Təşkilatı
Beynəlxalq Rotary Təşkilatı (ing. Rotary International) — dünyanın ən böyük xidmət təşkilatlarından biridir. Təşkilatın saytında da qeyd edildiyi kimi, Rotarinin missiyası: "Başqalarına xidmət göstərmək, dürüstlüyü təşviq etmək, biznes, peşəkarlar və icma liderlərinin dostluğu vasitəsilə dünya anlayışını, xoş niyyəti və sülhü inkişaf etdirməkdir". Siyasi və dini olmayan bir təşkilatdır. Beynəlxalq Rotary Təşkilatına üzvü olan dünya üzrə 46000-dən çox Rotary Klubu olduğu bilinir var və bu klubların1.4 mliyon nəfərdən çox üzvü var. Klub üzvlərinə eyni zamanda Rotarian da deyilir. Rotarianlar həftədə bir dəfə rəsmi və ya qeyri-rəsmi görüşlər təşkil edib insanlığa faydalı ola biləcək layihələrin təşkili və onların gedişi barədə bir-birlərini məlumatlandırırlar.
== Tarix ==
İlk Rotary Klubu 23 fevral 1905-ci ildə Çikaqoda Pol Harris tərəfindən təsis edilmişdir. Pol 1896-cı ildə vəkil işləmək üçün Çikaqoya getdi. Bir gün o, dostuna baş çəkməyə gedir və birlikdə nahar edirlər.
Beynəlxalq Rotary Təşkilatı
Beynəlxalq Rotary Təşkilatı (ing. Rotary International) — dünyanın ən böyük xidmət təşkilatlarından biridir. Təşkilatın saytında da qeyd edildiyi kimi, Rotarinin missiyası: "Başqalarına xidmət göstərmək, dürüstlüyü təşviq etmək, biznes, peşəkarlar və icma liderlərinin dostluğu vasitəsilə dünya anlayışını, xoş niyyəti və sülhü inkişaf etdirməkdir". Siyasi və dini olmayan bir təşkilatdır. Beynəlxalq Rotary Təşkilatına üzvü olan dünya üzrə 46000-dən çox Rotary Klubu olduğu bilinir var və bu klubların1.4 mliyon nəfərdən çox üzvü var. Klub üzvlərinə eyni zamanda Rotarian da deyilir. Rotarianlar həftədə bir dəfə rəsmi və ya qeyri-rəsmi görüşlər təşkil edib insanlığa faydalı ola biləcək layihələrin təşkili və onların gedişi barədə bir-birlərini məlumatlandırırlar.
== Tarix ==
İlk Rotary Klubu 23 fevral 1905-ci ildə Çikaqoda Pol Harris tərəfindən təsis edilmişdir. Pol 1896-cı ildə vəkil işləmək üçün Çikaqoya getdi. Bir gün o, dostuna baş çəkməyə gedir və birlikdə nahar edirlər.
Beynəlxalq maliyyə təşkilatı
Beynəlxalq maliyyə təşkilatı — beynəlxalq maliyyə sahəsində dövlətlərarası (beynəlxalq) müqavilələr əsasında yaradılmış təşkilat. Dövlətlər və qeyri-dövlət qurumları müqavilələrin tərəfi ola bilərlər.
== Beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının yaradılmasının məqsəd və vəzifələri ==
Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin əsas formalarını tənzimləyən dövlətlərarası təşkilatların yaradılması ideyası 1929-1933-cü illərdə qlobal iqtisadi böhranın təsiri altında yaranmışdır. Beynəlxalq maliyyə təşkilatları dünya iqtisadiyyatının və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin inkişafında müəyyən problemlərin həlli üçün iştirakçı dövlətlər tərəfindən maliyyə resurslarının birləşdirilməsi yolu ilə yaradılır.
Beynəlxalq maliyyə təşkilatının məqsədləri əməkdaşlığı inkişaf etdirmək, bütövlüyü təmin etmək, çətin vəziyyətləri sabitləşdirmək və dünya iqtisadiyyatındakı ziddiyyətləri hamarlaşdırmaq ola bilər.
Beynəlxalq valyuta və maliyyə institutlarının fəaliyyət sahəsi:
qlobal iqtisadiyyatın inkişafının vəziyyəti, meylləri və amillərinin təhlili;
qlobal iqtisadiyyatı tənzimləmək, beynəlxalq ticarəti saxlamaq və stimullaşdırmaq məqsədilə qlobal valyuta və fond bazarlarında əməliyyatlar;
investisiya fəaliyyəti (beynəlxalq və yerli milli layihələr sahəsində kreditlərin verilməsi);
dövlət layihələrinin kreditləşdirilməsi;
beynəlxalq yardım proqramlarının maliyyələşdirilməsi;
tədqiqatın maliyyələşdirilməsi;
xeyriyyəçilik fəaliyyəti.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
Dataset on all official international lending (230,000 loans, grants and guarantees) by states and multilateral institutions over the period 1790-2015.